Ο νομός Γρεβενών μπορεί να περηφανεύεται για δυο πράγματα: τον εξαιρετικής ομορφιάς Εθνικό Δρυμό της Βάλια Κάλντα και τα πετρόκτιστα Μαστοροχώρια του, μια πλειάδα ορεινών παραδοσιακών οικισμών στις πλαγιές του Βοΐου. Πρόκειται για όμορφα «γεροδεμένα» χωριά που διασώζουν τη λαϊκή αρχιτεκτονική και τέχνη των τοπικών μαστόρων της πέτρας. Τα Μαστοροχώρια του Βοΐου αποτελούν τις διαχρονικές μαρτυρίες άλλης μιας ορεινής γωνιάς της Μακεδονίας, που αιώνες τώρα οι ντόπιοι ζούσαν και κάλυπταν τις ανάγκες επιβίωσής τους εκμεταλλευόμενοι απόλυτα τους πόρους της ίδιας της φύσης.
Περίπου 25 γρεβενιώτικοι οικισμοί απαρτίζουν το οργανωμένο οικιστικό και πολιτιστικό πλέγμα των Μαστοροχωρίων του Βοΐου, που αναδείχθηκαν μέσα από την επιδεξιότητα και την αξιοσύνη των ντόπιων μαστόρων της πέτρας. Πέτρινες κατοικίες, επιβλητικά πυργόσπιτα-αρχοντικά, καλοδουλεμένες εκκλησίες, τοξωτά γεφύρια, βρύσες και πλακόστρωτα σοκάκια συνιστούν πραγματικά μνημεία της τοπικής λιθοτεχνίας, η οποία άκμασε εδώ από τα μέσα του 18ου αιώνα ως το μέσο του 20ου αιώνα.
Τα Μαστοροχώρια του Βοΐου, με σημείο αναφοράς την ορεινή κορμοστασιά του Βοΐου, χωρίζονται σε δυτικά και ανατολικά. Η προτεινόμενη διαδρομή-περιπλάνηση αφορά αρχικά στα ανατολικά Μαστοροχώρια, που έχουν το πλεονέκτημα της κοντινής απόστασης από την πρωτεύουσα Γρεβενά.
Με μεγαλύτερο αυτόν του Αγίου Γεωργίου, άλλοι δώδεκα οικισμοί απαρτίζουν τα ανατολικά Μαστοροχώρια των Γρεβενών: Μηλιά, Ταξιάρχης, Πολύδεντρο, Ελεύθερο, Ελεύθερο Προσφύγων, Αμυγδαλιές, Αηδόνια, Κιβωτός, Κληματάκι, Λείψι, Ροδιά και Σύδεντρο. Δεκατρία χωριά που μπορείτε εύκολα και γρήγορα να τα προσεγγίσετε με αφετηρία την πόλη των Γρεβενών. Οι αποστάσεις που χωρίζουν τα ανατολικά Μαστοροχώρια μεταξύ τους είναι σχετικά μικρές και οι σύντομες χωμάτινες διαδρομές που ενώνουν πολλά από αυτά είναι βατές και αρκετά εξυπηρετικές. Συγκεκριμένη διαδρομή ή προκαθορισμένη σειρά επίσκεψης των Μαστοροχωρίων δεν προτείνεται. Μπορείτε να τα επισκεφθείτε με όποια σειρά θέλετε, αλλά και όσα φυσικά θέλετε!
ΠΕΤΡΙΝΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Μηλιά και Παλιά Μηλιά. Ο πρώτος οικισμός προέκυψε από την μετεγκατάσταση των κατοίκων της Παλιάς Μηλιάς την δεκαετία του 1970, όταν την εγκατέλειψαν από τον κίνδυνο κατολισθήσεων. Τα μισογκρεμισμένα, εγκαταλελειμμένα σπίτια της Παλιάς Μηλιάς και η παλιά εκκλησία του Αγίου Δημητρίου (1900) αποτελούν τα αντιπροσωπευτικότερα εκθέματα από το πέτρινο παρελθόν του ερημικού πια Μαστροροχωρίου της Παλιάς Μηλιάς. Στην κοντινή Μηλιά (1,5 χλμ. μακριά) το τοπικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας φιλοξενεί την παλαιοντολογική έκθεση που δημιουργήθηκε το 1997 με ευρήματα των παλαιοντολογικών ανασκαφών της περιοχής. Από τα οστά ενός προβοσκιδωτού μαμούθ (ύψους 4,5 μ., βάρους περίπου 12 τόνους και ηλικίας τριών εκατομμυρίων ετών) ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι δύο τεράστιοι χαυλιόδοντές του (μήκους 4,39 μ ο καθένας), οι μεγαλύτεροι στον κόσμο.
Οι κάτοικοι στο Μαστοροχώρι Ταξιάρχης (Κουσκό), κτισμένο σε υψόμετρο 650 μ., περηφανεύονται, τόσο για την παλιά εκκλησία του Αγίου Δημητρίου (1610) που έχει τοιχογραφίες βυζαντινής τεχνοτροπίας, όσο και για τη μεταγενέστερη του Αγίου Αθανασίου (1860) που κοσμείται με εξαίσια λιθανάγλυφα. Επίσης, σε απόσταση 800 μ. δυτικά του χωριού βρίσκεται η Μονή Παμμεγίστου Ταξιαρχών (1768). Μεγάλο κεφαλοχώρι της περιοχής επί Τουρκοκρατίας, ο Ταξιάρχης διαθέτει σήμερα αρκετές παλιές πετρόκτιστες κατοικίες, ενώ οι κάτοικοί του ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργεια του καπνού, του καλαμποκιού και του σιταριού, καθώς και με την κτηνοτροφία.
Κοντά στο χωριό Κοκκινιά (5 χλμ. μακριά) αναζητήστε το Γεφύρι του Πασά, το άλλοτε μεγαλύτερο –σε ύψος και μήκος– πέτρινο γεφύρι της Δυτικής Μακεδονίας, κτισμένο στα τέλη του 18ου αιώνα. Το Γεφύρι του Πασά, που αναφέρεται και από τον περιηγητή Πουκεβίλ (1806), ένωνε τις δυο όχθες του Αλιάκμωνα μέχρι το 1941, οπότε και ανατινάχθηκε από τους Άγγλους. Μόνο ένα από τα έξι τόξα της γέφυρας, καθώς και όλες οι βάσεις των βάθρων, παραμένουν σήμερα όρθια, αφού τις καταστροφές του πολέμου ολοκλήρωσαν δυστυχώς οι σεισμοί του 1995.
Το Ελεύθερο Προσφύγων είναι ένας οικισμός που κτίστηκε από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται το χωριό Ελεύθερο, ένας οικισμός αρκετά παλαιότερος από το Ελεύθερο Προσφύγων για τον οποίον εικάζεται ότι προέκυψε κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας από τη μετεγκατάσταση στον χώρο κατοίκων από τους γειτονικούς οικισμούς Γκομπλίτσα και Τσαρκοβίτσα.
ΤΕΤΡΑΤΟΞΟ ΣΤΟΛΙΔΙ
Ο οικισμός του Αγίου Γεωργίου, κτισμένος σε υψόμετρο 800 μ., είναι η έδρα του Δήμου Ηρακλεωτών. Είναι ο μεγαλύτερος και πιο αναπτυγμένος οικισμός των Μαστοροχωρίων. Παλαιότερα ονομαζόταν Τσούχλι και μετονομάστηκε στη μνήμη του νεομάρτυρα Αγίου Γεωργίου, ο οποίος καταγόταν από το Τσούρχλι και απαγχονίστηκε στα Γιάννενα από τους Τούρκους στις 17/1/1838 σε ηλικία 30 ετών. Τα λείψανά του βρίσκονται στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο κέντρο του χωριού.
Σε απόσταση μόλις 4 χλμ. από τον Άγιο Γεώργιο βρίσκεται το κατάφυτο με βελανιδιές Μαστοροχώρι Κληματάκι (Δοβρούνιτσα), κτισμένο σε υψόμετρο 800 μ. Διαθέτει αρκετές πετρόκτιστες κατοικίες, με σημείο αναφοράς την παλιά εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (1860). Σε κοντινή απόσταση (ανάμεσα στα χωριά Κληματάκι και Ανθοχώρι) ορθώνει το πέτρινο ανάστημά του το περίφημο τετράτοξο γεφύρι της Πραμόριτσας, το μεγαλύτερο γεφύρι της επαρχίας Βοΐου (μήκος 45 μ. και ύψος 9 μ.). Κτισμένο το 1770-1780 από έναν πλούσιο βλάχο (στη μνήμη της μοναχοκόρης του που χάθηκε στα ορμητικά νερά του ποταμού) είναι το διασημότερο πέτρινο στολίδι του Βοΐου και αξίζει να το επισκεφθεί κανείς. Για την προσέγγισή του απαιτείται τετρακίνητο όχημα, αφού ο δρόμος που οδηγεί εκεί είναι χωματόδρομος.
Το χωριό Πολύδεντρο (παλαιότερα Σπάτα) φιλοξενεί 250 κατοίκους και απλώνεται στον γεωγραφικό χώρο της ένωσης του Αλιάκμονα με τον ποταμό Πραμόριτσα. Μια μικρή στάση για καφέ στην πλατεία του χωριού, όπου δεσπόζει η εκκλησία του Αγίου Ταξιάρχη και πορεία κατόπιν για τον οικισμό Κιβωτό. Επί Τουρκοκρατίας, η Κιβωτός λεγόταν Κρίφτσι, αλλά οι πρόσφυγες από τον Πόντο που εγκαταστάθηκαν εδώ της έδωσαν την σημερινή της ονομασία. Γεωργοκτηνοτροφικός οικισμός με 600 περίπου κατοίκους, διαθέτει σύγχρονη αρχιτεκτονική προσωπικότητα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η λαογραφική συλλογή του Ιορδάνη Αλεξιάδη που βρίσκεται στον χώρο της οικίας του. Στην πλατεία του χωριού ορθώνεται άγαλμα αφιερωμένο στους Πόντιους αγωνιστές που έπεσαν μαχόμενοι στα πάτρια εδάφη του μακρινού Πόντου.
Περίπου 330 κάτοικοι μένουν στο Σύδεντρο, το κοντινότερο προς τα Γρεβενά Μαστοροχώρι (10 χλμ.), που βρίσκεται σε ύψος 750 μ. Σημαντικό κεφαλοχώρι επί Τουρκοκρατίας, το Σύδεντρο διαθέτει ικανοποιητική τουριστική υποδομή και αντιπροσωπεύει μια σύντομη απόδραση για τους κατοίκους της κοντινής πρωτεύουσας. Αρκετά μακρύτερα ωστόσο βρίσκονται τα δασοσκέπαστα Αηδόνια (παλιό Στηζάχι), που είναι κτισμένα σε ύψος 760 μ. και ιδρύθηκαν από Ηπειρώτες που εγκαταστάθηκαν εδώ την εποχή του Αλή Πασά. Ίσως πρόκειται για το αντιπροσωπευτικότερο και πιο αυθεντικό Μαστοροχώρι της περιπλάνησής σας. Η πέτρινη εκκλησία του Αγίου Αθανασίου (1904), το παλιό σχολείο (με την προτομή του οπλαρχηγού Μπρούφα) και ένα πλήθος γεροδεμένων πετρόκτιστων κατοικιών θα φροντίσουν για ένα γοητευτικό ταξίδι πίσω στο πέτρινο παρελθόν του χωριού.
Κτισμένες σε υψόμετρο 850 μ., οι Αμυγδαλιές ιδρύθηκαν επί Τουρκοκρατίας από την συνένωση τριών όμορων οικισμών, με την ονομασία Πικριβινίτσα. Οι Αμυγδαλιές απολαμβάνουν την ευλογημένη παρουσία ενός πυκνόφυτου δάσους με βελανιδιές (δάσος Παλιουγλά), αλλά δυστυχώς οι πέτρινες αρχιτεκτονικές μαρτυρίες του παρελθόντος είναι ελάχιστες στα όρια του οικισμού.
Τέλος, ο ορεινός κτηνοτροφικός οικισμός της Ροδιάς (παλιό Ραντοβίτσι) βρίσκεται κτισμένος σε ύψος 800 μ. Αξιόλογες είναι οι εκκλησίες του χωριού, ενώ το κοντινό πάρκο του Αι-Γιάννη αποτελεί έναν ιδανικό χώρο αναψυχής και εκδηλώσεων. Σημαντικό κεφαλοχώρι αλλοτινών εποχών (επί Τουρκοκρατίας), η Ροδιά διατηρεί σήμερα αρκετά στοιχεία του πέτρινου παρελθόντος της, με καλοδιατηρημένες κατοικίες, βρύσες, εκκλησίες και ξωκκλήσια.
ΠΕΤΡΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ
Τη σκυτάλη παίρνουν στη συνέχεια οι πέτρινες γειτονιές των δυτικών Μαστοροχωρίων, εκεί όπου θα ολοκληρωθεί η γνωριμία σας με τη δημιουργική πορεία ενός ολόκληρου τόπου που «χτίστηκε» με πέτρα και τέχνη από τα επιδέξια χέρια περιζήτητων μαστόρων. Ως αφετηρία του «πέτρινου» οδοιπορικού στα δυτικά Μαστοροχώρια μπορείτε να θέσετε τον Πεντάλοφο, που βρίσκεται πάνω στην πορεία της Εθνικής οδού Ιωαννίνων – Κοζάνης. Πρόκειται για έναν από τους εντυπωσιακότερους λιθόκτιστους οικισμούς της Δυτικής Μακεδονίας που φωλιάζει στις πλαγιές του Βοΐου, σε υψόμετρο 1.040 μ.
Εγκαταλείποντας το Πεντάλοφο με κατεύθυνση την Κοζάνη, ο οδικός άξονας ξεκινά ένα ανελέητο και συνάμα κουραστικό στριφογύρισμα μέσα από τα κατάφυτα δάση και τις βαθιές ρεματιές του Βοΐου. Η διαδρομή απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή λόγω των αλλεπάλληλων στροφών που την χαρακτηρίζουν και της ολισθηρότητας που παρουσιάζει κατά τους χειμερινούς μήνες (χιόνια, παγετός). Περίπου 7 χλμ. από τα τελευταία σπίτια του Πεντάλοφου, η δυσδιάκριτη δεξιά διασταύρωση (υπάρχει πινακίδα) «σπρώχνει» προς τα πετρόκτιστα χωριά του οδοιπορικού μας. Αφού περάσετε τη μικρή στρατιωτική γέφυρα (τύπου Μπέλεϊ) που υπάρχει στο σημείο της διασταύρωσης, ο στενός και υπερβολικά ελικοειδής οδικός άξονας θα αναλάβει να σας ταξιδέψει στα χωριά Δασύλλιο, Τρίκορφο, Καλλονή, Κυπαρίσσι, Άγιος Κοσμάς, Άνω Εκκλησία, Κυδωνιές και Ανθοχώρι. Οι παραπάνω οικισμοί αποτελούν τους κυριότερους σταθμούς μιας διαδρομής με έντονο περιηγητικό και πολιτισμικό ενδιαφέρον, που μετά από 42 χλμ. πορείας καταλήγει και πάλι στην Εθνική οδό Ιωαννίνων – Κοζάνης, στο Τσοτύλι (27 χλμ. ανατολικά του Πεντάλοφου). Εναλλακτική λύση: μετά τον οικισμό του Αγίου Κοσμά, μπορείτε να κατευθυνθείτε στα κοντινά Γρεβενά, μέσω των οικισμών Οροπεδίου και Κυρακαλή.
ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΟ ΧΘΕΣ
Τα χωριά Δίλοφο και Δασύλλιο απέχουν 5χλμ. και 6χλμ. αντίστοιχα από τη διασταύρωση. Το πρώτο Μαστοροχώρι της διαδρομής, το Δασύλλιο, είναι κτισμένο πάνω σε μια πλαγιά, σε ύψος 1.000 μ. και «κερνάει» τους λιγοστούς επισκέπτες με εικόνες πέτρινης ομορφιάς και τέχνης. Παραδοσιακά αρχοντόσπιτα, πέτρινα σκαλιστά αγκωνάρια, στενά σοκάκια και πετρόκτιστες βρύσες κοσμούν το γραφικό Δασύλλιο, που κάποτε ονομαζόταν Μαγέρη. Η αρχική του ονομασία οφειλόταν πιθανότατα από την κοντινή τοποθεσία του Παλιομάγερου, στην οποία ήταν κτισμένο παλιότερα το χωριό.
Ελάχιστοι κάτοικοι μένουν στο Δασύλλιο κατά τους χειμερινούς μήνες, ενώ το καλοκαίρι οι δρόμοι και η πλατεία του χωριού σφύζουν από ζωή και κίνηση, αφού περισσότερα από 200 άτομα διαμένουν στο Δασύλλιο. Στα κυριότερα αξιοθέατα του χωριού συγκαταλέγονται η Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, το παλιό σχολείο και η εκκλησία του πολιούχου Αγίου Νικολάου.
Το γεφύρι του Παλιομάγερου, που ενώνει τις δυο όχθες του ποταμού Πραμόριτσα, βρίσκεται λίγο έξω από το Δασύλλιο (1,5 χλμ.), στο δρόμο για τον οικισμό Τρίκορφο. Καλοσχεδιασμένες κατηφορικές στροφές θα σας οδηγήσουν στο παλιό πέτρινο γεφύρι, που βρίσκεται απέναντι από τη καινούρια γέφυρα του δρόμου. Το μονότοξο γεφύρι του Παλιομάγερου, κτισμένο το 1910, έχει άνοιγμα τόξου 12,5 μ., ύψος 7 μ., μήκος 23 μ. και πλάτος 3μ. Ο τεχνίτης Τζούφας-Αναγνωστίδης από το γειτονικό χωριό του Δίλοφου σχεδίασε το συγκεκριμένο γεφύρι, η κατασκευή του έγινε από τον Παύλο Μούρτζια και τους αδελφούς Μπαμπάλη, ενώ η χρηματοδότηση του έργου έγινε με συνδρομή των ξενιτεμένων Δεσυλλιωτών της Αμερικής και με έρανο των κατοίκων του Δασυλλίου και των όμορων οικισμών.
Ένας ανηφορικός ελικοειδής ασφαλτόδρομος με όμορφη θέα καταλήγει στον οικισμό Τρίκορφο (1χλμ. από τον κεντρικό άξονα), που βρίσκεται περικυκλωμένος από το όμορφο καστανόδασος Κερασά. Το Τρίκορφο (πρώην Τριτσκό ή Τσιτσικό), που φωλιάζει σε υψόμετρο 980 μ., είναι μαζί με το Δασύλλιο οι κοντινότεροι προς την βουνοκορφή του Βοΐου (1.802 μ.) οικισμοί. Στα καταπράσινα όρια του Τρίκορφου ορθώνονται τρεις εκκλησίες (η Κοίμηση της Παναγίας, ο Άγιος Νικόλαος και ο Προφήτης Ηλίας), ενώ αντιπροσωπευτικό δείγμα της τοπικής αρχιτεκτονικής παράδοσης συνιστά το παλιό δημοτικό σχολείο του χωριού, ένα κτίσμα του 1926. Σύμφωνα με τα λεγόμενα της κυρά Ελένης, μια από τις περίπου 15 μόνιμους κατοίκους του Τρίκορφου, στο σχολείο αυτό φοιτούσαν κάποτε 150 παιδιά. Σήμερα, ερειπωμένο και χορταριασμένο, το πέτρινο σχολείο του Τρίκορφου περιμένει τις στοργικές φροντίδες των τοπικών αρχών, για να ξανανοίξει κάποια στιγμή τις πόρτες του ως πολιτιστικό και λαογραφικό κέντρο.
Η ΚΑΛΛΟΝΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ
Σε απόσταση λιγότερη των 2 χλμ. από το Τρίκορφο βρίσκεται η Καλλονή, όνομα και πράγμα! Το πιο φημισμένο –και ομολογουμένως πιο όμορφο– χωριό από τα Μαστοροχώρια του Βοΐου βρίσκεται σε υψόμετρο 970 μ., μέσα σε μια κατάφυτη από βελανιδιές ράχη του Βοΐου. Η γραφικότατη Καλλονή (παλιότερα Λούντζι) κτίστηκε τον 18ο αιώνα, και παρόλο που καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους, ξαναχτίστηκε και συνέχισε να υπάρχει στην ίδια γεωγραφική θέση. Η περιπλάνηση στα πλακόστρωτα δρομάκια της Καλλονής αποκαλύπτει στα μάτια του επισκέπτη ένα πλήθος διώροφων και τριώροφων πετρόκτιστων κατοικιών, ενώ στην κεντρική πλατεία βρίσκονται συγκεντρωμένα τα περισσότερα «πέτρινα» αξιοθέατα της Καλλονής: η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (1842), το Ηρώο, καθώς και το παλιό Σχολείο, όπου στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο του ορεινού οικισμού.
Το Κυπαρίσσι (παλιότερα Μπίσιοβο), που απέχει μόλις 4 χλμ. από την Καλλονή, απολαμβάνει την αγκαλιά ενός πυκνού βελανόδασους και προσφέρει στέγη σε περίπου 100 ψυχές, στη πλειοψηφία τους κτηνοτρόφοι. Μπροστά στον περιφραγμένο χώρο όπου στεγάζεται η θαυμάσια εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και το παλιό πετρόκτιστο σχολείο, δεσπόζει το προσκυνητάρι της παλιάς εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου. Αξιόλογες είναι επίσης οι αγιογραφίες που κοσμούν την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. Η θέα του μαστοροχωρίου από τον κοντινό λόφο του Προφήτη Ηλία είναι αποκαλυπτική.
Το πέτρινο γεφύρι του Παπατάκη δεσπόζει στη διαδρομή από το Κυπαρίσσι στον Άγιο Κοσμά. Πρόκειται για ένα έργο του λαϊκού αρχιτέκτονα και γλύπτη Κάλφα Βράγκα, που κτίστηκε το 1920 και βρίσκεται στα αριστερά της καινούριας γέφυρας του δρόμου. Ο οικισμός του Αγίου Κοσμά (1,5 χλμ. από τον κεντρικό άξονα) ιδρύθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας από μια ομάδα Ηπειρωτών που εγκαταστάθηκαν εδώ για να γλιτώσουν από τους Τουρκοαλβανούς. Η αρχική ονομασία του χωριού ήταν Μελιδόνιστα, βαπτίστηκε αργότερα Τζιράκι και τελικά –στη μνήμη του Κοσμά του Αιτωλού– μετονομάστηκε σε Άγιο Κοσμά. Ο Άγιος Κοσμάς είναι ένα Μαστοροχώρι με πλούσια θρησκευτική παράδοση, γεγονός που αποδεικνύεται άλλωστε από τις πάμπολλες εκκλησίες που υπάρχουν διάσπαρτες στα πετρόκτιστου όρια του: ο Άγιος Κοσμάς, ο Άγιος Αθανάσιος, η Αγία Παρασκευή και ο Άγιος Νικόλαος είναι οι εκκλησίες που ξεχωρίζουν.
ΡΟΖΙΑΣΜΕΝΑ ΧΕΡΙΑ
Σε απόσταση 8 χλμ. από τον Άγιο Κοσμά βρίσκεται σε υψόμετρο 900 μ. το Μαστοροχώρι των Κυδωνιών (παλιότερα Βαντσικό), που φιλοξενεί περίπου 50 άτομα κατά τους χειμερινούς μήνες. Τόπος καταγωγής φημισμένων μαστόρων της πέτρας, οι Κυδωνιές καταστράφηκαν ολοσχερώς από τα γερμανικά στρατεύματα το 1944. Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου με τις θαυμάσιες αγιογραφίες της, το παλιό πέτρινο Σχολείο (όπου στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο), η πέτρινη βρύση της κεντρικής πλατείας και ένας μεγάλος αριθμός καλοδιατηρημένων πετρόκτιστων κατοικιών στολίζουν αυτό το Μαστοροχώρι του Βοΐου.
Από τον 18ο αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, οι κάτοικοι όλων αυτών των οικισμών, για καθαρά βιοποριστικούς λόγους στράφηκαν σταδιακά στα οικοδομικά επαγγέλματα. Με το πέρασμα του χρόνου εξελίχθηκαν σε φτασμένους τεχνίτες της πέτρας και στόλισαν τα χωριά του Βοΐου με πέτρινα κομψοτεχνήματα, που ορθώνουν με περηφάνια το πέτρινο ανάστημά τους αποπνέοντας αρχοντιά και μεγαλοπρέπεια αλλοτινών εποχών.
Τα «γεροδεμένα» χωριά του Βοΐου, αν και γνωρίζουν σήμερα την εγκατάλειψη και τη λησμονιά, αποτελούν, ωστόσο, τις διαχρονικές μαρτυρίες ενός εύπορου παρελθόντος που χαράχτηκε πάνω στις πέτρες αυτής της ορεινής γωνιάς της Μακεδονίας κατά τον 18ο και 19ο αιώνα και συντηρούν ζωντανό τον μύθο των άξιων μαστόρων της πέτρας. Πλακόστρωτα καλντερίμια, επιβλητικά αρχοντικά, πέτρινες εκκλησίες, τοξωτά γεφύρια και απλές κατοικίες διασώζονται μέχρι τις μέρες μας σε όλα τα χωριά του Βοΐου. Αληθινά αριστουργήματα της ντόπιας λιθοδομικής τέχνης, φτιαγμένα από τα ροζιασμένα χέρια των περιζήτητων μαστόρων της καλοδουλεμένης πέτρας. Και όπως έλεγαν οι ίδιοι: «Πέτρα ειχάμε, πέτρα πελεκάμε».
