Αν κι είχα βρεθεί αρκετές φορές στην ελεύθερη Κύπρο, ποτέ δεν είχα επισκεφθεί το βόρειο κομμάτι της, αυτό που διαφεντεύουν σήμερα οι Τούρκοι και οι Τουρκοκύπριοι. Κάποια στιγμή, η πρόσκληση του φίλου Άγγελου Χριστοφόρου να επισκεφθώ τη Μεγαλόνησο και να συνταξιδέψουμε μαζί στη γη της Κύπρου ήταν η ευκαιρία που αναζητούσα να κάνω τελικά την υπέρβαση και να περιηγηθώ στα κατεχόμενα.
Αεροπορική μετάβαση στην Λάρνακα και οδική μετάβαση κατόπιν για Λεμεσό προκειμένου να συναντηθώ με τον φίλο Άγγελο. Με αφετηρία λοιπόν την Λεμεσό και συνοδοιπόρο τον Άγγελο θα επιχειρούσα με την προσωπική του μοτοσυκλέτα (HONDA CRF 250 RALLY) ένα δίτροχο οδοιπορικό στα κατεχόμενα εδάφη της Κύπρου. Ο Άγγελος θα ακολουθούσε με την άλλη μοτοσυκλέτα του (BMW 1200 ADV), ενώ στη παρέα μας ενσωματώθηκε και ο φίλος του Bishr με μια YAMAHA TΕΝΕRE 700…
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΗΜΗ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΑΛΑΜΙΝΑ
Απογευματινή αναχώρηση για Λευκωσία, όπου και διανυκτερεύσαμε, ενώ νωρίς την επομένη προσεγγίσαμε το οδόφραγμα της Λευκωσίας, προκειμένου να περάσουμε στο κατεχόμενο κομμάτι της Κύπρου. Στο τούρκο-κυπριακό φυλάκιο είχαμε έλεγχο διαβατηρίων, αγορά ασφάλεια για τις μοτοσυκλέτες (20 ευρώ για την κάθε μια) και πορεία κατόπιν για Αμμόχωστο (70 χλμ.).
Μετά την ανακήρυξη της Κύπρου σε ανεξάρτητο κράτος (1960), η Αμμόχωστος εξελίχθηκε στην πιο ανεπτυγμένη τουριστικά πόλη του νησιού, με σύγχρονες ξενοδοχειακές μονάδες και έντονη κοσμοπολίτικη όψη –μια ανάπτυξη που διεκόπη όμως οριστικά με την τουρκική εισβολή του 1974. Τον Αύγουστο του 1974 οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοί της εκδιώχτηκαν κι από τότε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης παραμένει κλειστό και ερημωμένο, με τον κατοχικό στρατό να μην επιτρέπει την επιστροφή των νόμιμων κατοίκων του, παρά τα σχετικά ψηφίσματα και τις αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών. Το εγκαταλελειμμένο τμήμα της Αμμοχώστου βρίσκεται στο νότιο άκρο της κατεχόμενης Κύπρου και καταλαμβάνει έκταση 6,4 τετρ. χλμ.
Το τελευταίο διάστημα έχει επιτραπεί η είσοδος στην έρημη πόλη–φάντασμα της Αμμοχώστου για μια σύντομη πεζοπορική βόλτα (2 χλμ.). Η πρώτη αίσθηση που μου δημιουργήθηκε ήταν πως το ρολόι του χρόνου έχει σταματήσει απότομα στο 1974. Οι εικόνες μιας άδειας –από κόσμο και ζωή– πόλης που αντίκρισα ήταν πρωτόγνωρες και συγκλονιστικές: ετοιμόρροπα κτίρια, εγκατάλειψη, στασιμότητα, οργανωμένη λεηλασία όλων των υποδομών, σαθροί σκελετοί από μπετόν, βλάστηση που κάλυπτε τα πάντα! Θλίψη και αγανάκτηση ήταν τα κυρίαρχα συναισθήματα που με πλημμύρισαν.
Ο κοντινός αρχαιολογικός χώρος της Σαλαμίνας –μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Κύπρου– ανέλαβε κατόπιν να μού διηγήθηκε την ιστορία της. Η αρχαία πόλη–κράτος της Σαλαμίνας βρισκόταν στις εκβολές του ποταμού Πεδιαίου (μόλις 6 χλμ. βόρεια της σύγχρονης Αμμοχώστου) και αναφέρεται σε ασσυριακές επιγραφές ως ένα από τα βασίλεια της Κύπρου. Τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι η Σαλαμίνα κατοικήθηκε από Αχαιούς τον 12ο αιώνα π.Χ., ενώ σύμφωνα με τους ιστορικούς, ιδρυτής της Σαλαμίνας ήταν ο Τεύκρος, γιος του Τελαμώνα και αδελφός του Αίαντα.
Από τα πάμπολλα ευρήματα που αντίκρισα στον εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο, ξεχώριζαν το θέατρο, το γυμνάσιο, αρκετά αγάλματα, τα λουτρά, τα δημόσια αποχωρητήρια και ένα πλήθος υπέροχων μωσαϊκών.
ΣΤΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ ΚΑΡΠΑΣΙΑΣ
Μετά την Αμμόχωστο και την Σαλαμίνα, η πυξίδα του οδοιπορικού έδειξε την βορειοανατολικότερη άκρη της κατεχόμενης Κύπρου, την χερσόνησο της Καρπασίας – απώτατος προορισμός το ακρωτήριο του Αποστόλου Ανδρέα. Πριν αγγίξουμε την “μύτη” του νησιού, ο Άγγελος μάς οδήγησε αρχικά στην βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας Κανακαριάς (στην Λυθράγκωμη). Κτισμένη τον 5ο αιώνα μ. Χ. ως παλαιοχριστιανική βασιλική, η Παναγία Κανακαριά ήταν γνωστή για τα βυζαντινά ψηφιδωτά της (6ου αιώνα μ. Χ.).
Στο κοντινό Ριζοκάρπασο ο Άγγελος μάς υπέδειξε το Γυμνάσιο, το μοναδικό ελληνοκυπριακό εκπαιδευτικό ίδρυμα που λειτουργεί στα κατεχόμενα. Στο Ριζοκάρπασο και την Αγία Τριάδα ζουν 300 περίπου εναπομείναντες Ελληνοκύπριοι.
Διατρέχοντας μια καταπράσινη διαδρομή που «κρυφοκοιτούσε» στο απέραντο γαλάζιο, προσεγγίσαμε το παραλιακό μοναστήρι του Αγίου Ανδρέα, που θεωρείται ιερό τόσο από τους Ελληνοκύπριους όσο και τους Τουρκοκύπριους. Κτισμένο στο σημείο που εικάζεται πως αποβιβάστηκε ο Απόστολος Ανδρέας, η μονή θεωρείται σήμερα ένας από τους σημαντικότερους χώρους λατρείας του νησιού, προσελκύοντας προσκυνητές από όλη την Κύπρο. Ελάχιστα χιλιόμετρα βορειότερα της μονής του Αγίου Ανδρέα, μάς καρτερούσε το ομώνυμο ακρωτήριο, η ανατολικότερη άκρη του νησιού!
ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΤΟΥ ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΥ
Κι από την χερσόνησο της Καρπασίας, ανάβαση κατόπιν στην ορεινή κορμοστασιά του Πενταδάκτυλου, το εμβληματικό βουνό της Κύπρου με τις υπέροχες ορεινές διαδρομές και την πανοραμική θέα του.
Πάνω στο χάρτη ο Άγγελος είχε σημειωμένα δυο κάστρα, το κάστρο της Καντάρας και το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα. Αφού αποχαιρετήσαμε την βόρεια ακτογραμμή του νησιού, σκαρφαλώσαμε στον Πενταδάκτυλο και μέσω μιας καταπράσινης ορεινής διαδρομής προσεγγίσαμε αρχικά το σταυροφορικό κάστρο της Καντάρας, που κτίστηκε τον 11ο αιώνα από τους Βυζαντινούς και καταστράφηκε πέντε αιώνες αργότερα από τους Ενετούς. Το κάστρο της Καντάρας δέσποζε στην κορυφή ενός απόκρημνου βράχου με αποκαλυπτική πανοραμική θέα και σ’ αυτό κατέφυγε ο ηγεμόνας της Κύπρου Ισαάκιος Κομνηνός (12ο αιώνα) καταδιωκόμενος από τον βασιλιά Ριχάρδο Λεοντόκαρδο, όταν ο πρώτος προσπάθησε να δημιουργήσει δικό του βασίλειο.
Το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα κατασκευάστηκε από τους Βυζαντινούς τον 11ο αιώνα και βίγλιζε την Κερύνεια από ύψος 725 μ. Ήταν προσβάσιμο από τη νότια πλευρά του και ονομάστηκε έτσι επειδή στο σημείο αυτό είχε ασκητέψει ο Άγιος Ιλαρίωνας ο Νέος. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα ανοικοδομήθηκε από την όμορφη –αλλά σκληρή και αδίστακτη– αρχόντισσα Ρήγαινα. Όταν τελείωσε η κατασκευή του οχυρού, η Ρήγαινα θανάτωσε όλους τους εργάτες –τους έριξε στον γκρεμό– για να μην αποκαλύψουν τα μυστικά του κάστρου.
ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ…
«Τον Ιούλιο του 1974 η Κερύνεια κατελήφθη από τα τουρκικά στρατεύματα και οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοί της εκδιώχθηκαν από την γη τους. Σπίτια, κτήματα, επιχειρήσεις και περιουσίες ολόκληρες άλλαξαν παράνομα ιδιοκτήτες και δόθηκαν σε τούρκικα χέρια. Για πολλούς Ελληνοκύπριους αποτελεί μια αρκετά οδυνηρή δοκιμασία να επισκεφθούν σήμερα την Κερύνεια, αφού πολλά από τα πατρικά σπίτια τους έχουν πουληθεί από Τουρκοκύπριους σε Άγγλους, οι οποίοι διαμένουν πλέον μόνιμα στην Κερύνεια…».
Η εξιστόρηση του Άγγελου για την τύχη των Ελληνοκυπρίων της Κερύνειας ήταν συγκλονιστική και με ώθησε να αντιπαλέψω με συναισθήματα δυνατά και ανάμεικτα. Αργά το ίδιο απόγευμα, αποχαιρετώντας την πόλη της Κερύνειας, κάναμε μια μικρή στάση στο γοτθικό μοναστήρι Αββαείο Μπελαπάις. Το “Μοναστήρι της Ειρήνης”, που κτίστηκε το 1205 από τους Ιππότες του τάγματος του Αυγουστίνου και ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Αυγουστίνο, αποτέλεσε τον επίλογο της περιήγησής μας στα κατεχόμενα. Μόλις 20 χλμ. νοτιότερα περάσαμε το οδόφραγμα της Λευκωσίας και αναπνεύσαμε ξανά τον αέρα της ελευθερίας…
Πριν φύγουμε από την κυπριακή πρωτεύουσα με προορισμό την Λεμεσό, θεώρησα χρέος μου να κάνω μια τελευταία στάση στην πολυτάραχη Ιστορία της Κύπρου μας. Στο Μνημείο Πεσόντων Λευκωσίας, που υπενθυμίζει τον ηρωισμό των Ελληνοκυπρίων και Ελλήνων μαχητών, περπάτησα με αργόσυρτα βήματα ανάμεσα στα εκατοντάδες μνήματα του χώρου, βιώνοντας την πιο συναισθηματικά φορτισμένη στιγμή του κυπριακού οδοιπορικού μου: Όχι, ποτέ ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ…
