ΕΞΩ ΜΑΝΗ
ΠΕΤΡΑ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΑ
Γη κακοτράχαλη, αδούλωτη, όπως οι άνθρωποί της: περήφανοι, σκληροτράχηλοι, ανυπόταχτοι και αυθεντικοί. Τόπος συναρπαστικός στη σκιά του Ταϋγέτου, που δέχεται την απαλή αύρα του Μεσσηνιακού κόλπου: διάφανη θάλασσα, καθαρό βότσαλο, άγριες χαράδρες, βουνά σπαρμένα με πέτρες, πυκνές δασοπλαγιές, γυμνά κορφοβούνια, κελαρυστά ρυάκια και γραφικά ψαροχώρια. Περιοχή με βαθιά ιστορική κληρονομιά και φιλόξενο οικιστικό και παραδοσιακό περιβάλλον: γεροδεμένα πυργόσπιτα, πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα, λουλουδιασμένες αυλές, βυζαντινές εκκλησίες με πετρόκτιστα κωδωνοστάσια, άπαρτα μεσαιωνικά κάστρα, χορταριασμένα ξωκλήσια, αιματοβαμμένες πολεμίστρες και πέτρινα καλντερίμια.
Τι άλλο να πει κανείς για τον πλούτο αυτής της αγέρωχης γης, της Έξω (Μεσσηνιακής) Μάνης; Πρόκειται για μια περιοχή της Πελοποννήσου με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που μπορεί να ικανοποιήσει και τον πλέον απαιτητικό επισκέπτη. Το μανιάτικο τοπίο συνδυάζει το κάλλος της ορεινής φύσης με τις ομορφιές της θάλασσας. Αυθεντικά μανιάτικα χωριά κρύβονται στις πλαγιές του βουνού, ενώ σε μικρή μόλις απόσταση γραφικά ψαροχώρια καθρεπτίζονται στα κύματα του Μεσσηνιακού κόρφου.
Στην Έξω Μάνη ο περιπλανώμενος ταξιδιώτη καλείται να βαδίσει πάνω στα ίχνη του Patrick Leigh Fermor, του Άγγλου συγγραφέα–ταξιδευτή που επισκέφτηκε τη Μάνη το 1952 και την ερωτεύθηκε παράφορα. Εγκαταστάθηκε μόνιμα στην μανιάτικη γη, την περιηγήθηκε σπιθαμή προς σπιθαμή, εμπνεύστηκε από αυτήν και συνέγραψε για τούτη τη αγέρωχη γωνιά του Μοριά.
Ταξιδέψτε στην Έξω (Μεσσηνιακή) Μάνη με την ολοκαίνουρια ZONTES 703F και μυρίστε το ανοιξιάτικο μοσχοβόλημα του Ταϋγέτου. Εδώ, στο μεσαίο «πόδι» της Πελοποννήσου, το βουνό σμίγει αρμονικά με τη θάλασσα σκιαγραφώντας μ’ έναν τρόπο μοναδικό την φυσιογνωμία ενός τόπου περήφανου και ανυπότακτου, όπου και οι πέτρες ακόμη έχουν την δική τους ιστορία…
Η ΚΑΡΔΑΜΥΛΗ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ
Η προτεινόμενη διαδρομή στη περιοχή της Έξω Μάνης ξεκινά από την παραλιακή Καρδαμύλη (37 χλμ. νοτιοανατολικά της Καλαμάτας), συνεχίζει πάνω στον ορεινό όγκο του Ταϋγέτου (μέσω των οικισμών Εξωχωρίου, Σαϊδόνας, Καστανέας) και καταλήγει στον παραθαλάσσιο οικισμό Νέο Οίτυλο, διατρέχοντας μια συνολική απόσταση 62 χλμ.
Κάτω από τον Προφήτη Ηλία, την ψηλότερη κορυφή του Ταϋγέτου, και αρκετά κοντά στην είσοδο της περίφημης χαράδρας του Βυρού, απλώνεται η Καρδαμύλη, που λούζεται από τα πεντακάθαρα νερά του Μεσσηνιακού κόλπου. Το γνωστό παραθαλάσσιο θέρετρο των 330 μόνιμων κατοίκων θεωρείται σήμερα ως το πιο αξιόλογο κέντρο της Έξω Μάνης και έχει βαθιές ρίζες μέσα στην ιστορία. Την Καρδαμύλη την συναντούμε στον Όμηρο με το ίδιο όνομα, ενώ κατά τα ρωμαϊκά χρόνια αποτελούσε ένα από τα λιμάνια της Σπάρτης.
Κάτω από ένα οχυρό λόφο με την αρχαία ακρόπολη, απλώνεται η παλιά Καρδαμύλη, με κυριότερα αξιοθέατα τον περίτεχνο βυζαντινό ναό του Αγίου Σπυρίδωνα (6ου αιώνα) και την πυργοκατοικία των Μούρτζινων. Αντίθετα, η Κάτω Καρδαμύλη αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και ξεχωρίζει για τα παραδοσιακά νεοκλασικά κτίσματα με τις κεραμοσκεπές και τα ξύλινα παράθυρα. Στους λόφους γύρω από την Καρδαμύλη βρίσκονται διάσπαρτα αρκετά βυζαντινά και μεταβυζαντινά θρησκευτικά κτίσματα (εκκλησίες και μοναστήρια), με χαρακτηριστικότερα αυτά της Αγίας Σοφίας του Καράβελη, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και της Φανερωμένης.
Σε μικρή απόσταση από την Καρδαμύλη βρίσκονται οι –λαξευμένοι σε βράχο– τάφοι των Διόσκουρων, ενώ μόλις 300 μ. από την παραλία της Καρδαμύλης δεσπόζει το νησάκι Μερόπη, τ’ οποίο κρύβει πάνω του ερείπια ενετικών τειχών. Οι δε φυσιολάτρες μπορούν να διασχίσουν το εντυπωσιακό φαράγγι του Βυρού (μήκους 20 χλμ.). Μέσω του συγκεκριμένου φαραγγιού περνούσε η αρχαία Βασιλική οδός που ένωνε την Καρδαμύλη με τη Σπάρτη. Η είσοδος του φαραγγιού βρίσκεται αρκετά κοντά στην Καρδαμύλη και η πιο δημοφιλής διαδρομή είναι αυτή που οδηγεί μετά από περίπου 2,5 ώρες πεζοπορίας στις πηγές του ποταμού Βυρού.
Ο ΟΡΕΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΞΩ ΜΑΝΗΣ
Με αφετηρία την Καρδαμύλη, ξεκινά η περιήγηση στην ορεινή Έξω Μάνη. Οδηγώντας με την πλάτη στραμμένη στο γαλάζιο του Μεσσηνιακού κόλπου, ο ορεινός όγκος του Ταϋγέτου ανοίγει διάπλατα την αγκαλιά του και υποδέχεται τον δίτροχο ταξιδιώτη. Η προτεινόμενη ορεινή διαδρομή, αφού διατρέχει μια πλειάδα ορεσίβιων οικισμών, καταλήγει ξανά στην γαλάζια αγκαλιά της θάλασσας, και συγκεκριμένα στο ψαροχώρι της Στούπας.
Ο οικισμός Εξωχώρι (που παλαιότερα ονομαζόταν Ανδρούβιτσα) είναι ο πρώτος της ανηφορικής διαδρομής και βρίσκεται μόλις 9,5 χλμ. βορειοανατολικά της Καρδαμύλης. Πρωτίστως μεσολαβεί ο οικισμός Προάστιο, ενώ σε μικρή απόσταση από τον ασφαλτόδρομο βρίσκεται και ο οικισμός της Αγίας Σοφίας. Λίγο πριν το Εξωχώρι (κοντά στο ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου) βρίσκεται θαμμένος ο περιηγητής και συγγραφέας Μπρους Τσατουίν και στην γειτονική Χώρα Ανδρουβίτσας ξεχωρίζει ο επιβλητικός πύργος του Προκοπέα. Η ευρύτερη περιοχή του Εξωχωρίου, που αναφέρεται για πρώτη φορά σε βενετσιάνικο έγγραφο του 1278, βρίθει μνημείων κυρίως της βυζαντινής περιόδου, με αντιπροσωπευτικότερες τις πάμπολλες αγιογραφημένες –με εξαίσιες τοιχογραφίες– εκκλησίες της περιοχής (Άγιοι Θεόδωροι, Άγιος Νικόλαος, Ταξιάρχες, Κοίμηση της Θεοτόκου κ.ά.)
Μετά από 7,5 χλμ. ανηφορικής πορείας με αναρίθμητες στροφές, σειρά έχει ο γραφικός οικισμός Σαϊδόνα να σας καλωσορίσει. Καθοδόν, και σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, βρίσκονται τρία αξιοθέατα που αξίζουν μια στάση: ο τρίπατος πύργος του οπλαρχηγού Κιτρινιάρη, η Μονή Βαϊδενίτσας και η Μονή Σαμουήλ. Πρόκειται για τρία ιστορικά κτίσματα, αφημένα δυστυχώς στην φθορά του χρόνου, τα οποία είχαν σημαντική προσφορά στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα των ντόπιων κατά των Τούρκων.
Κτισμένο σαν αετοφωλιά, το γνωστό ανταρτοχώρι Σαϊδόνα είναι από τα πιο αντιπροσωπευτικά ορεινά χωριά της Έξω Μάνης. Ανηφορικά καλοσυντηρημένα καλντερίμια, κατοικίες από πελεκημένη πέτρα, λουλουδιασμένες αυλές και “πετροντυμένα” σκαλοπάτια αποτελούν τις δυνατές εικόνες αυτού του παραδοσιακού μανιάτικου οικισμού με το ξεχωριστό αρχιτεκτονικό χρώμα. Στην περίπτωση που το στομάχι σας διαμαρτύρεται και αποφασίσετε να γευματίσετε στη σκιά του Ταϋγέτου, οι τοπικές γαστρονομικές προτάσεις της ορεινής Έξω Μάνης προσφέρουν γίδα βραστή, παστό, λουκάνικα με πορτοκάλι, κόκορα με χυλοπίτες, αυγά καγιανά και –φυσικά– γουρνοπούλα…
Η Καστανέα (4,2 χλμ. νοτιότερα) απλώνει τις γειτονιές της πάνω σε τρεις βουνοπλαγιές κι είναι από τους παλαιότερους οικισμούς της Έξω Μάνης. Αποτέλεσε προεπαναστατικό προπύργιο κλεφτών και καπεταναίων και έχει ως σημείο αναφοράς τον πύργο Δουράκη. Πρόκειται για ένα πετρόκτιστο πυργοσυγκρότημα στ’ οποίο είχε βρει άσυλο ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Η Καστανέα περηφανεύεται επίσης για τις οκτώ βυζαντινές εκκλησίες που σώζονται στα καταπράσινα όριά της, γεγονός μοναδικό για χωριό της Έξω Μάνης.
Σε μικρή απόσταση από τα τελευταία σπίτια της Καστανέας ο δρόμος διακλαδίζεται: η αριστερή διασταύρωση οδηγεί στα υπόλοιπα χωριά της ορεινής διαδρομής (Δρυόπη, Καρυοβούνι, Μηλιά), που διατηρούν το παραδοσιακό μανιάτικο ύφος. Η Μηλιά, το κεφαλοχώρι της περιοχής, απέχει 11 χλμ. από το σημείο της διασταύρωσης και αποτελεί την ιδιαίτερη πατρίδα του Νικήτα Νηφάκη. Πρόκειται για έναν αξιόλογο δάσκαλο, φιλόσοφο και διαφωτιστή (1748–1818) της Έξω Μάνης, που χάρη στο πνευματικό του έργο κατέστησε γνωστά αρκετά τοπικά ήθη και έθιμα, πατροπαράδοτες συνήθειες, λαϊκές παραδόσεις, αλλά και επίκαιρα της εποχής του, όλα σχετικά με τον τόπο του.
Αντίθετα, η δεξιά διακλάδωση οδηγεί στο Πύργο και το Νεοχώρι (δύο κεφαλοχώρια με πλούσια ιστορία και υπέροχη πανοραμική θέα) και καταλήγει κατόπιν στις ακτές του Μεσσηνιακού κόλπου, στο ύψος της Στούπας. Πάμε λοιπόν θάλασσα…
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΗ ΡΑΣΤΩΝΗ
Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, η Στούπα (9 χλμ. νότια της Καρδαμύλης) μετατρέπεται σ’ ένα πολύβουο παραθεριστικό κέντρο, το πιο τουριστικά ανεπτυγμένο της Έξω Μάνης. Η υπέροχη παραλία της Καλογριάς συγκεντρώνει τη προτίμηση της συντριπτικής πλειοψηφίας των ηλιοκαμένων λουόμενων, ενώ οι πιο “ψαγμένοι” θα ανηφορίσουν στον κοντινό λόφο του Λεύκτρου, όπου δεσπόζει το κάστρο Μποφώρ (ή Γιστέρνες), τ’ οποίο έκτισαν οι Βιλλαρδουίνοι (1250).
Η Στούπα είναι ωστόσο γνωστή στο πανελλήνιο για έναν ιδιαίτερο λόγο: εδώ διαδραματίστηκαν στην πραγματικότητα τα γεγονότα που αναφέρονται στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Το κοντινό ορυχείο της Παστροβάς (και όχι η Κρήτη) ήταν ο τόπος όπου το 1917 ο συγγραφέας και ο Αλέξης Ζορμπάς συναντήθηκαν, γνωρίστηκαν και συνεταιρίστηκαν.
Απόδραση από την καλοκαιρινή κοσμοπλημμύρα της Στούπα προσφέρουν τα κοντινά γραφικά ψαροχώρια του Αγίου Νικολάου (ή Σελίνιτσας), του Αγίου Δημητρίου και της Τραχήλας. Τι αξίζει να αναζητήσετε εδώ; Στον Άγιο Δημήτριο ξεχωρίζει ο καλοδιατηρημένος πύργος του καπετάν Χρηστέα, στον Άγιο Νικόλαο υψώνεται ο ομώνυμος πύργος, στη θέση Καταφύγι (3,5 χλμ. νοτιοανατολικά του Αγίου Νικολάου) επισκεφθείτε το ομώνυμο σπήλαιο με τους υπέροχους σταλακτίτες, ενώ στην Τραχήλα (8 χλμ. νοτιοανατολικά του Αγίου Νικολάου) ορθώνεται ο πύργος των Λεβή. Και φυσικά, μην παραλείψετε να τιμήσετε τις ψαροταβέρνες και τα ουζερί της ευρύτερης παράκτιας περιοχής, απολαμβάνοντας φρεσκότατο ψάρι, βακαλάο τηγανητό με σκορδαλιά και νόστιμους θαλασσινούς μεζέδες…
ΤΡΕΙΣ ΖΩΕΣ… ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΝΗ
Συνεχίζοντας κατά μήκος της στριφτερής διαδρομής από τον Άγιο Νικόλαο ως το Νέο Οίτυλο (30 χλμ.), ο στενός οδικός άξονας (επαρχιακή οδός Καλαμάτα–Αρεόπολη) ελίσσεται μέσα σ’ ένα τραχύ τοπίο, ενώνοντας τους ορεσίβιους οικισμούς Πλάτσα, Θαλάμες, Λαγκάδα, Άγιο Νίκων και Οίτυλο. Αν έχετε χώρο στις αποσκευές της μοτοσυκλέτα, κάντε μια στάση στα χωριά καθοδόν και αγοράστε μέλι, ελιές, σύκα, παστέλια, λουπίνια, τηγανητά κουλούρια (λαλάγκια), τυροκομικά, σταρένια παξιμάδια και παραδοσιακά γλυκά της περιοχής. Ανόθευτες, αυθεντικές γεύσεις Μάνης!
Λίγο πριν αντικρίσετε τον οικισμό Νέο Οίτυλο, ο Μεσσηνιακός κόλπος κάνει και πάλι την εμφάνισή του, σηματοδοτώντας το φινάλε της προτεινόμενης διαδρομής. Μπορεί η δίτροχη περιπλάνηση στην Έξω Μάνη να ήταν χιλιομετρικά σύντομη, όμως, τα αναρίθμητα πέτρινα μνημεία που κρύβει τούτη η αγέρωχη γωνιά του Μοριά ζωντάνεψαν μπροστά στα μάτια σας την μακραίωνη ιστορία ενός αδούλωτου τόπου, τον οποίο σύντομα θα ξανα-επισκεφθείτε, αφού: «Ο περαστικός βλέπει τη Μάνη σε τρεις μέρες, ο περπατητής σε τρεις μήνες και για να δεις την ψυχή της θέλεις τρεις ζωές. Μια για τη θάλασσα, μια για τα βουνά της και μια για τους ανθρώπους της»…
